Adıge
Guşaejkher
(Adıge atasözleri)
www.kafkasya.net
den alınmıştır
Adıge
kültürü veciz bir şekilde kelimelere yansımıştır.
Bunun en güzel örneklerini kuşkusuz atasözlerinde görmek mümkündür.
Fakat atasözleri orijinalinden Türkçe'ye çevrilirken genelde vurgu
düşmektedir.
İşte Adıge atasözlerinden bir kısmı:
Ş'u leğunığere bınwunağore
(Sevgi ve aileye dair)
* Pselıho zimı'e pşaşer kaşen
wumış'
Pselıhu olmayan kızı kaşen yapma
* Pser zehoapserer dakhe
Canın çektiği güzeldir
* Wızidcasem yipse wufeğade
Seni seven, kendi canına eş tutar
* Wuzeplırer kağani, kıwoplırer
kaşe
Sevdiğinle değil, seni sevenle ewlen
* Ş'u zereleğukher, zı sadjanem
zedefe
Gönüller bir olunca samanlık seyran olur
* Ş'uleğunığer ş'uğep,wuşöğuse
yemğaz
Aslolan sevmek değil, sevgiyi karşılıksız bırakmamaktır
* Ş'uleğunığem tekonığe wöğesı
Sevginin gücü mutlaka galip gelir
* Ş'uleğunığer maşöp, zekhaneme
şöğekosejırep
Sevgi ateş değil ki, tutuşunca söndüresin
* Ş'uleğunığer ratekoahırep
Sevgi ulu orta saçılmaz
* Ş'uleğunığer yakhemığoaş
Sevgi karışmaz
* Ş'u pleğurem, maşöm wupehaşt
Sevdiysen, ateşe girmeyi göze alırsın
* Ş'u pleğurer wişhağuseme kinır
zekhapşerep
Sevdiğinle evlenirsen, zorluklara aldırmazsın
* Blağe tereze wieher nasıpığ
Dürüst akraba nasiptendir
* Cegor wucıce yawuble, wucıce
yawukhı
Düğün wuc ile başlar wuc ile biter
* Şüz yitsaurer tlape
Namı yayılan hanım, kendini ağırdan satar
* Wupşaşeme, cdale zieme wuranıs
Kız isen oğlu olanların gelinisin demektir
* Yane yepli, yiphu kaşe
Anasına bak kızını al
* Pşaşe huphem pselıhoer yihoy
Hamarat kızın aşığı boldur
* Mahsımer wigu rihime yeşö,
pşaşer wigu rihime kaşe
Boza hoşuna gittiyse iç, kız hoşuna gittiyse al
* Bın pasere khate pasere zefed
Erken kalkan yol alır, tez evlenen döl alır
* Bıner nasıpığeş'u
Aile büyük nimettir
* Bıner nım yifaş
Çocuk annenin kostümüdür
* Bıner eş'u
Çocuk tatlıdır
* Bınu jör ğebeş'u
Kalabalık aile berekettir
* Ziof zişömıbere, zibın
ziş'ömıdakhere şı'ep
İşini çok görmeyen we ailesini iyi görmeyen yoktur
* K'or lepkı, phur nemıdcıme yay
Erkek evlat soyundur, kız ise başkalarınındır
* Ko wieme nıse wi'
Oğlun varsa gelinin var
* Ko bow wieme nıse bow, phubow
wieme mahle bow wi'
Oğlun çoksa gelinin, kızın çoksa damadın çok demektir
* Goaşer bzageme, nıseri bzage
kışehu
Geçimsiz kaynana, gelini geçimsiz sanır
* Goaşem yi khabze, nısem
yibzıbh
Kaynananın adeti, gelinin kalıbıdır
* Goaşezıri zegorem nısadce
şıtığ
Yaşlı kaynana da bir zamanlar gelindi
* Zitl' ecebıcem yişuziy aş fed
Beceriksiz kocanın karısı da kendine benzer
* Zinıse gotıshareme, afezıwbıre
yi khabz
Geliniyle oturan, onu kötülemeyi adet edinir
* Malhoş'u zığotığem, ko yiğotığ
İyi damat bulan, oğul bulmuştur
* Maş'o madcer yiğeb, bın madcer
ğebağoe
Az ateşi büyüt, az çoluk çocuğu çoğalt
* Phur em, winıse eçü'u
Kızın else, gelinin el üstü
* Phur zerebğas, nıser zereğas
Kızın yetiştirebildiğin, gelinin alıştığındır
* Phur tışaşe kızıkoge müjö
hurayem zeğebılıjı
Kız istenilmeye gelinince, yuvak taşı saklanırmış
* Bısımığe a şedcem hadce yidcas
Hısımı çok olsun isteyen misafiri sever
* Bısımığe a şeş'um çet hazır
yihoy
Hısımı çok olanın, hazır tavuğu çoktur
* Nasıper şüzım kıdaçe
Kısmet kadının yanı sıra koşar gelir
* Pçeğu zako dcasi, şüzüş'um
wiğewunen
Sen bir çöp çak başlat, iyi kadın seni ihya eder
* Wuner zığewuneri, blağer
zığeblağeri şüzera
Evi ev yapan da, yakınlarını ağırlayan da kadındır
* Şüz değor wunağom yilaps
İyi kadın ailenin temelidir
* Şüz jaoem tl'er şühew jı eşş'u
Güzel sözlü kadın kocasını kuşatan tatlı bir esintidir
* Şüz zimı'e dcalere , şkhoe
zıfekhemıl şıre
Kadını olmayan delikanlıyla, üzengisiz at aynıdır
* Şüz wılıhume blağem dıluh
Kadın ararsan yakınınla ara
* Şüzış'u ziem hayr yiwune yil
İyi kadını olanın evinde bereket vardır
* Şüzış'u yitl neguşöplı
İyi kadının eşi güler yüzlüdür
* Şüzış'u yianer zetet
İyi kadının sofrası daima kuruludur
* Şüzış'ör epeçeane şıdcerep
İyi kadın gafil avlanmaz
* Yiko ş'ömütlo, yitl şömüdakhö
şüz şi'ep
Oğlunu yiğit, kocasını yakışıklı görmeyen kadın yoktur
Anlam dünyası
Adıge khabze babadan kalır
Aklı olmayan fakirdir
Atı güzelleştiren süvarisidir
Atın başı geçtikten sonra
kuyruğuna uzanma
Bazen deli de akıllıca laf eder
Burnu (önderi) olanın kuyruğu da
olur
Candan önce onur gelir
Delinin suçu az değildir
Deliye iş buyuran işin
arkasından koşar
Dil kalptekini söyler
Dökülen şey geri dolmaz
Fakirin dünyası sonbahar gibidir
Fakirin ipini zengin eskitirmiş
Fakirin lambası aydır
Geçmişi olmayanın geleceği de
olmaz
Genç yaşlı olur ama yaşlı bir
daha genç olamaz
Gönül yaşlanmaz
Gönlün beğendiği güzeldir
Göz beğenir gönül sever
Güzel, iyi olandır
Güzel söz söylersen güzel cevap
alırsın
Güzeli güzelleştiren iyi huyudur
İhtiyar çocuk gibidir
İyi kadının ocağı her zaman
tüter
Kalp ağlamazsa göz ağlamaz
Kalp kalbe karşıdır
Kefen önce ölenin olsun
Misafir her şeyden önde gelir
Olmayan şey kaybolmaz
Oğlun varsa gelinin, kızın varsa
damadın var
Öleni diriltemezsin
Önce öleni, önce kaldırırlar
Söylenmeyen şey duyulmaz
Su akacağı yolu bulur
Topluma girmesini bilen,
çıkmasını da bilir
Umut yok olunca at koşmaz
Utanması olmayandan daha
kıymetsizi yoktur
Vakit altından daha kıymetlidir
Kaynak : Kafkas Vakfı (kafkas.org.tr)
Vatanı Olmayanın hiç bir şeyi yoktur
Çoban kötü olursa koyunları kuzgun dahi götürür
Biçmesini bilmeyenin orağı kördür
Başlanmış işi olmayanın bitmiş işi olmaz
Konuşana değil bilene bak
Kuşu yükselten kanat,İnsanı yükselten akıldır
Maharetle bilgi kardeştirler
Aklı olmayan fıkaradır
Akıllı kişiyi sırtında taşısan dahi yük gelmez
Akıl malın en kıymetlisidir.
Tanınmadığın yerde elbiseye,tanındığın yerde akıl'a değer verirler
Dil safradan acı,baldan tatlı,kılıçtan da keskindir.
Ağızdan çıkan söz namludan çıkan kurşun gibidir.
İp uzunsa,söz kısaysa makbuldür
Terbiye zayi olmayacak mülktür
Kendi milletinin tarihini bilmek yeter bir saadettir
Kitap ilmin anahtarıdır.
Bilmediğini söyleme,söylediğini inkar etme
İlim ile sanatın fazlası olmaz.
Delinin bey'i olmaktansa akıllının kölesi olmak daha iyidir
Deli bile konuşuncaya kadar akıllı zannedilir
Kibirlenmek deli işidir
Bir kere tökezleyen şaşı,iki kere tökezleyen kördür
Mezartaşı kaybolur,şarkı kaybolmaz. Şarkı silahtır
Çığ'ı bir küçük serçe hrekete geçirir
Vakit altından daha değerlidir
Atın başı geçtikten sonra kuyruğundan yakalamağa kalkma.
Gönül yaşlanmaz
Sudaki sögüt,bedendeki kalp çürümez.
Deriyi yüzsende gönüldekini alamazsın
Ümit atadan kalma mirastır
Ümit uzun ömürlüdür
Atı kaybolanın kulağından at sesi gitmez
Kıtlık akrabayı unutturur
Açlık korkağıda yiğit yapar
Giysi seni topluma sokar,mide ise çıkartır
Mide insanın düşmanıdır
Güzel iyi olandır
Yanında iyilik bulunmazsa kuru güzellik bir şey ifade etmez
Kötülük yapıp iyilik bekleme
Belayı arayıp takılma,sana takılmışsa korkma
Kalbinde iyilik olmayana iyilik gelmez
Eceli arama. O seni bulur
Ecel insanın koynunda yatar
Ecel ne acele eder, nede gecikir
Hiç kimse dünyadan usanarak ölmez
Beşiği yapılıp mezarı kazılmayan yoktur
Az çoğun aracısıdır
Bir kıvılcım bütün köyü yakar
Kısmet gelecek olursa yün iplik getirir,gidecek olursa demir zincir dahi
tutamaz
Saadet misafir yolcudur. Gelir,gider.
Yaz fıkaranın cennetidir.
Öküze iltifat et,at ile kavga
İyi at iyi arkadaş gibidir
Kıskanç insan gizli düşmandır.
Sevgi kuvvetle alınamaz
Sevgi ateş değildir.Yandığında söndüremezsin
Hediye değil,sevgi değerlidir.
İyilik kötülüğü öldürür
İyi gördüğünü söyler,kötü verdiğini.
İyiyi bilmiyorsan değerli olanı seç
Kadının olduğu yerde kılıç çekilmez
Kadının el mahareti aklını gösterir
Kadından utanmayanda yüz yoktur
Eski yolu ve eski dostu terketme
Eski dostunla yaptığın gizli işi yeni dostuna güvenip söyleme
Çerkeslerin en fakiri dahi konuk sahibidir
Evsahibi misafirin hizmetkarıdır
Evinin avlu kapısına kadar seni geçirmeyenin evine gitme
İyi komşu uzaktaki akrabadan öncedir
Atına binince düşman,inince dost gibi davran
Komşuya değer vermeyen kendini değersiz kılar
İyi komşu kardeş sayılır
Kötü yoldaş kötü silah gibidir
Aslanı terbiye ederler,kaplanı uslandırırlar.
Evinde kendini eğit,topluma öyle gir
Yaşlımım sözü,gencin aklını yener
Yaşlıya iltifat et gence güvence ver
İyi yaşlı olmayan yerde iyi genç olmaz
Yaşlısına saygısı olmayanın kendisinede saygısı yoktur
Yaşlısı olanın kuralları vardır
Genç geleceği ümid ederek aşlanır,yaşlı geçmişi hayal ederek ölür
Günde bir kere babasının huyu oğlunda görülür
Birlik olan sürü için kurt korkulacak şey değildir.
Zora düşen düşmanın da olsa yardım et
yiyeceğini kötüleyen kişinin sofrasında yemek yeme
Çağırana, seni öldürecek isede git.
Verene ver,vurana sende vur.
Yüze karşı övgü arkadan yapılan yergi gibidir
Topluma girmek sorun değil,çıkmasını bilirsen
Kaynak:M.Yasin
ÇELİKKIRAN. Çerkes atasözleri ve deyimleri.
|