Adıge Guşaejkher
(Adıge atasözleri)

www.kafkasya.net den alınmıştır

Adıge kültürü veciz bir şekilde kelimelere yansımıştır.
Bunun en güzel örneklerini kuşkusuz atasözlerinde görmek mümkündür.
Fakat atasözleri orijinalinden Türkçe'ye çevrilirken genelde vurgu düşmektedir.
İşte Adıge atasözlerinden bir kısmı:
Ş'u leğunığere bınwunağore
(Sevgi ve aileye dair)

* Pselıho zimı'e pşaşer kaşen wumış'
Pselıhu olmayan kızı kaşen yapma

* Pser zehoapserer dakhe
Canın çektiği güzeldir

* Wızidcasem yipse wufeğade
Seni seven, kendi canına eş tutar

* Wuzeplırer kağani, kıwoplırer kaşe
Sevdiğinle değil, seni sevenle ewlen

* Ş'u zereleğukher, zı sadjanem zedefe
Gönüller bir olunca samanlık seyran olur

* Ş'uleğunığer ş'uğep,wuşöğuse yemğaz
Aslolan sevmek değil, sevgiyi karşılıksız bırakmamaktır

* Ş'uleğunığem tekonığe wöğesı
Sevginin gücü mutlaka galip gelir

* Ş'uleğunığer maşöp, zekhaneme şöğekosejırep
Sevgi ateş değil ki, tutuşunca söndüresin

* Ş'uleğunığer ratekoahırep
Sevgi ulu orta saçılmaz

* Ş'uleğunığer yakhemığoaş
Sevgi karışmaz

* Ş'u pleğurem, maşöm wupehaşt
Sevdiysen, ateşe girmeyi göze alırsın

* Ş'u pleğurer wişhağuseme kinır zekhapşerep
Sevdiğinle evlenirsen, zorluklara aldırmazsın

* Blağe tereze wieher nasıpığ
Dürüst akraba nasiptendir

* Cegor wucıce yawuble, wucıce yawukhı
Düğün wuc ile başlar wuc ile biter

* Şüz yitsaurer tlape
Namı yayılan hanım, kendini ağırdan satar

* Wupşaşeme, cdale zieme wuranıs
Kız isen oğlu olanların gelinisin demektir

* Yane yepli, yiphu kaşe
Anasına bak kızını al

* Pşaşe huphem pselıhoer yihoy
Hamarat kızın aşığı boldur

* Mahsımer wigu rihime yeşö, pşaşer wigu rihime kaşe
Boza hoşuna gittiyse iç, kız hoşuna gittiyse al

* Bın pasere khate pasere zefed
Erken kalkan yol alır, tez evlenen döl alır

* Bıner nasıpığeş'u
Aile büyük nimettir

* Bıner nım yifaş
Çocuk annenin kostümüdür

* Bıner eş'u
Çocuk tatlıdır

* Bınu jör ğebeş'u
Kalabalık aile berekettir

* Ziof zişömıbere, zibın ziş'ömıdakhere şı'ep
İşini çok görmeyen we ailesini iyi görmeyen yoktur

* K'or lepkı, phur nemıdcıme yay
Erkek evlat soyundur, kız ise başkalarınındır

* Ko wieme nıse wi'
Oğlun varsa gelinin var

* Ko bow wieme nıse bow, phubow wieme mahle bow wi'
Oğlun çoksa gelinin, kızın çoksa damadın çok demektir

* Goaşer bzageme, nıseri bzage kışehu
Geçimsiz kaynana, gelini geçimsiz sanır

* Goaşem yi khabze, nısem yibzıbh
Kaynananın adeti, gelinin kalıbıdır

* Goaşezıri zegorem nısadce şıtığ
Yaşlı kaynana da bir zamanlar gelindi

* Zitl' ecebıcem yişuziy aş fed
Beceriksiz kocanın karısı da kendine benzer

* Zinıse gotıshareme, afezıwbıre yi khabz
Geliniyle oturan, onu kötülemeyi adet edinir

* Malhoş'u zığotığem, ko yiğotığ
İyi damat bulan, oğul bulmuştur

* Maş'o madcer yiğeb, bın madcer ğebağoe
Az ateşi büyüt, az çoluk çocuğu çoğalt

* Phur em, winıse eçü'u
Kızın else, gelinin el üstü

* Phur zerebğas, nıser zereğas
Kızın yetiştirebildiğin, gelinin alıştığındır

* Phur tışaşe kızıkoge müjö hurayem zeğebılıjı
Kız istenilmeye gelinince, yuvak taşı saklanırmış

* Bısımığe a şedcem hadce yidcas
Hısımı çok olsun isteyen misafiri sever

* Bısımığe a şeş'um çet hazır yihoy
Hısımı çok olanın, hazır tavuğu çoktur

* Nasıper şüzım kıdaçe
Kısmet kadının yanı sıra koşar gelir

* Pçeğu zako dcasi, şüzüş'um wiğewunen
Sen bir çöp çak başlat, iyi kadın seni ihya eder

* Wuner zığewuneri, blağer zığeblağeri şüzera
Evi ev yapan da, yakınlarını ağırlayan da kadındır

* Şüz değor wunağom yilaps
İyi kadın ailenin temelidir

* Şüz jaoem tl'er şühew jı eşş'u
Güzel sözlü kadın kocasını kuşatan tatlı bir esintidir

* Şüz zimı'e dcalere , şkhoe zıfekhemıl şıre
Kadını olmayan delikanlıyla, üzengisiz at aynıdır

* Şüz wılıhume blağem dıluh
Kadın ararsan yakınınla ara

* Şüzış'u ziem hayr yiwune yil
İyi kadını olanın evinde bereket vardır

* Şüzış'u yitl neguşöplı
İyi kadının eşi güler yüzlüdür

* Şüzış'u yianer zetet
İyi kadının sofrası daima kuruludur

* Şüzış'ör epeçeane şıdcerep
İyi kadın gafil avlanmaz

* Yiko ş'ömütlo, yitl şömüdakhö şüz şi'ep
Oğlunu yiğit, kocasını yakışıklı görmeyen kadın yoktur


Anlam dünyası

Adıge khabze babadan kalır

Aklı olmayan fakirdir

Atı güzelleştiren süvarisidir

Atın başı geçtikten sonra kuyruğuna uzanma

Bazen deli de akıllıca laf eder

Burnu (önderi) olanın kuyruğu da olur

Candan önce onur gelir

Delinin suçu az değildir

Deliye iş buyuran işin arkasından koşar

Dil kalptekini söyler

Dökülen şey geri dolmaz

Fakirin dünyası sonbahar gibidir

Fakirin ipini zengin eskitirmiş

Fakirin lambası aydır

Geçmişi olmayanın geleceği de olmaz

Genç yaşlı olur ama yaşlı bir daha genç olamaz

Gönül yaşlanmaz

Gönlün beğendiği güzeldir

Göz beğenir gönül sever

Güzel, iyi olandır

Güzel söz söylersen güzel cevap alırsın

Güzeli güzelleştiren iyi huyudur

İhtiyar çocuk gibidir

İyi kadının ocağı her zaman tüter

Kalp ağlamazsa göz ağlamaz

Kalp kalbe karşıdır

Kefen önce ölenin olsun

Misafir her şeyden önde gelir

Olmayan şey kaybolmaz

Oğlun varsa gelinin, kızın varsa damadın var

Öleni diriltemezsin

Önce öleni, önce kaldırırlar

Söylenmeyen şey duyulmaz

Su akacağı yolu bulur

Topluma girmesini bilen, çıkmasını da bilir

Umut yok olunca at koşmaz

Utanması olmayandan daha kıymetsizi yoktur

Vakit altından daha kıymetlidir

Kaynak : Kafkas Vakfı (kafkas.org.tr)


Vatanı Olmayanın hiç bir şeyi yoktur

Çoban kötü olursa koyunları kuzgun dahi götürür

Biçmesini bilmeyenin orağı kördür

Başlanmış işi olmayanın bitmiş işi olmaz

Konuşana değil bilene bak

Kuşu yükselten kanat,İnsanı yükselten akıldır

Maharetle bilgi kardeştirler

Aklı olmayan fıkaradır

Akıllı kişiyi sırtında taşısan dahi yük gelmez

Akıl malın en kıymetlisidir.

Tanınmadığın yerde elbiseye,tanındığın yerde akıl'a değer verirler

Dil safradan acı,baldan tatlı,kılıçtan da keskindir.

Ağızdan çıkan söz namludan çıkan kurşun gibidir.

İp uzunsa,söz kısaysa makbuldür

Terbiye zayi olmayacak mülktür

Kendi milletinin tarihini bilmek yeter bir saadettir

Kitap ilmin anahtarıdır.

Bilmediğini söyleme,söylediğini inkar etme

İlim ile sanatın fazlası olmaz.

Delinin bey'i olmaktansa akıllının kölesi olmak daha iyidir

Deli bile konuşuncaya kadar akıllı zannedilir

Kibirlenmek deli işidir

Bir kere tökezleyen şaşı,iki kere tökezleyen kördür

Mezartaşı kaybolur,şarkı kaybolmaz. Şarkı silahtır

Çığ'ı bir küçük serçe hrekete geçirir

Vakit altından daha değerlidir

Atın başı geçtikten sonra kuyruğundan yakalamağa kalkma.

Gönül yaşlanmaz

Sudaki sögüt,bedendeki kalp çürümez.

Deriyi yüzsende gönüldekini alamazsın

Ümit atadan kalma mirastır

Ümit uzun ömürlüdür

Atı kaybolanın kulağından at sesi gitmez

Kıtlık akrabayı unutturur

Açlık korkağıda yiğit yapar

Giysi seni topluma sokar,mide ise çıkartır

Mide insanın düşmanıdır

Güzel iyi olandır

Yanında iyilik bulunmazsa kuru güzellik bir şey ifade etmez

Kötülük yapıp iyilik bekleme

Belayı arayıp takılma,sana takılmışsa korkma

Kalbinde iyilik olmayana iyilik gelmez

Eceli arama. O seni bulur

Ecel insanın koynunda yatar

Ecel ne acele eder, nede gecikir

Hiç kimse dünyadan usanarak ölmez

Beşiği yapılıp mezarı kazılmayan yoktur

Az çoğun aracısıdır

Bir kıvılcım bütün köyü yakar

Kısmet gelecek olursa yün iplik getirir,gidecek olursa demir zincir dahi tutamaz

Saadet misafir yolcudur. Gelir,gider.

Yaz fıkaranın cennetidir.

Öküze iltifat et,at ile kavga

İyi at iyi arkadaş gibidir

Kıskanç insan gizli düşmandır.

Sevgi kuvvetle alınamaz

Sevgi ateş değildir.Yandığında söndüremezsin

Hediye değil,sevgi değerlidir.

İyilik kötülüğü öldürür

İyi gördüğünü söyler,kötü verdiğini.

İyiyi bilmiyorsan değerli olanı seç

Kadının olduğu yerde kılıç çekilmez

Kadının el mahareti aklını gösterir

Kadından utanmayanda yüz yoktur

Eski yolu ve eski dostu terketme

Eski dostunla yaptığın gizli işi yeni dostuna güvenip söyleme

Çerkeslerin en fakiri dahi konuk sahibidir

Evsahibi misafirin hizmetkarıdır

Evinin avlu kapısına kadar seni geçirmeyenin evine gitme

İyi komşu uzaktaki akrabadan öncedir

Atına binince düşman,inince dost gibi davran

Komşuya değer vermeyen kendini değersiz kılar

İyi komşu kardeş sayılır

Kötü yoldaş kötü silah gibidir

Aslanı terbiye ederler,kaplanı uslandırırlar.

Evinde kendini eğit,topluma öyle gir

Yaşlımım sözü,gencin aklını yener

Yaşlıya iltifat et gence güvence ver

İyi yaşlı olmayan yerde iyi genç olmaz

Yaşlısına saygısı olmayanın kendisinede saygısı yoktur

Yaşlısı olanın kuralları vardır

Genç geleceği ümid ederek aşlanır,yaşlı geçmişi hayal ederek ölür

Günde bir kere babasının huyu oğlunda görülür

Birlik olan sürü için kurt korkulacak şey değildir.

Zora düşen düşmanın da olsa yardım et

yiyeceğini kötüleyen kişinin sofrasında yemek yeme

Çağırana, seni öldürecek isede git.

Verene ver,vurana sende vur.

Yüze karşı övgü arkadan yapılan yergi gibidir

Topluma girmek sorun değil,çıkmasını bilirsen

 Kaynak:M.Yasin ÇELİKKIRAN. Çerkes atasözleri ve deyimleri.